Tarih

HİKAYE

1
Geliştirme aşaması

1960’ta ilk Grand Seiko'nun ortaya çıkışı

Fikir en başından beri  basitti, ama bunu gerçekleştirmek için pek çok zorluğu aşmak gerekiyordu. Fikir hem insanların gücünün satın almaya yeteceği hem de hassas, uzun ömürlü, takması rahat ve güzel bir saat yaratmaktı. 50'lerde Seiko'nun Crown ve diğer mekanik saatleri hızla gelişip popülerleşirken Grand Seiko'yu üretmek için toplanan ekip mevcut zaman ve kaynakla daha ileri gitmeleri gerektiğini ve gidebileceklerini biliyordu.

İlk Grand Seiko büyük bir ilerlemeydi. Yeni kalibre 3180 günde +12 ile -3 saniye hassasiyete sahipti ve 45 saat güç rezervi sağlıyordu. Bu, saatlerin performansını kontrol eden resmi kurum olan "Bureaux Officiels de Contrôle de la Marche des Montres" tarafından mükemmel notu verilen ilk Japon saatiydi.

The Grand Seiko Self-dater, 1964

1960'ta çıkan Grand Seiko büyük bir başarıydı ama tasarım ekibi "ideal" saati üretme hedeflerinin peşinde daha da yükseklere çıkmaya kararlıydı. İlk Grand Seiko’nun üretiminden sadece dört yıl sonra Grand Seiko Self-Dater tanıtıldı. Odak noktası kullanışlılıktı. Takvim fonksiyonu ve 50 metreye kadar su geçirmezlik özelliği vardı ve ofiste kullanışlı olduğu kadar günlük kullanımda güzel olacak şekilde tasarlanmıştı.

HİKAYE 2

HİKAYE

2
1960'lar. Değişim dönemi.

Grand Seiko tasarım felsefesinin oluşturulması

1967'de üretilen 44GS, dünyadaki tüm elle kurmalı 5 beat saatlerin içinde en yüksek hassasiyet düzeyine sahip olanıydı. Grand Seiko sadece birkaç yıl içinde hedefine doğru büyük adımlar kaydetti. 44GS tasarımı günümüzdeki Grand Seiko saatlerine aktarılan pek çok özelliğe sahipti.

44GS, Grand Seiko'nun bugün sahip olduğu görüntüyü oluşturan saatti. Oran, finisaj, açılar ve diğer tasarım boyutları hakkında bazı kurallar içeren kompleks bir tasarım fikriydi. Üç temel prensip vardı ve bunları yerine getirmek için en az dokuz unsur gerekiyordu. Başka hiçbir saat Grand Seiko'nun karakterinde böyle bir etkiye sahip olmadı ve bundan sonra çıkan tüm Grand Seiko modelleri 44GS ile aynı eşsiz mükemmelliği paylaştı, çünkü hepsi Grand Seiko Stili'ni temsil ediyordu.
GRAND SEIKO TASARIMI HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

Grand Seiko mekanik saatlerin hızlı gelişimi

60'lar boyunca Grand Seiko koleksiyonu büyüdü ve yeni kalibreler sürekli ve hızlı bir şekilde tanıtılmaya başlandı. 1967 yılında Grand Seiko ilk otomatik Grand Seiko olan 63GS'yi üretti. 1968'de bunu otomatik 10 beat 61GS ve elle kurmalı 10 beat 45GS izledi.

Çağın gerekliliklerinden ve teknolojinin sunduğu yeni imkanlardan doğan saat hassasiyeti küresel bir saplantı haline gelmişti ve kronometre denemelerinde rekabet arttı.

Japonya'daki tüm kronometre yarışlarını kazanan Grand Seiko ekibi, gözünü denizaşırı yarışmalara ve 1964'te katılımını kabul ederek onurlandıran İsviçre gözlem evi kronometre denemelerine çevirdi. Takip eden yıllarda hem Neuchâtel'de hem de Cenevre'deki yarışmalarda alınan dereceler gittikçe yükseldi. 1968 yılında Grand Seiko makinex Cenevre gözlem evi yarışmasında en iyi mekanik saat ödülünü aldı ve dünyaya Grand Seiko'da yer alan makinelerin dünyanın en iyileri arasında olduğunu gösterdi.

Sonuçlar tesadüf eseri değildi. Sürekli gelişen saatçilik becerileri, yeni alaşım ve bileşenlerin icadı ve "ideal" saati yaratma tutkusu sayesinde Seiko ve özellikle de Grand Seiko ekibi mekanik saatçiliğin dünya standartlarının gelişmesine belirleyici ve kalıcı katkılarda bulundu. Eşsiz Spron alaşımı sayesinde zembereklerinin tork ve uzun ömürlülüğü balans çarkı salınımının saniyede 10 salınıma yükselmesini ve böylece saatin hassasiyetinin artmasını sağladı. Kullanıma elverişli bir hi-beat saat yapma görevi tamamlanmıştı. Özel olarak ayarlanmış bir saat serisi çıtayı daha da yükseltti ve pozisyon değişimlerinden ve diğer dış etmenlerden daha az etkilenmeye başlayarak yeni hassasiyet standartlarını belirledi.

Hassasiyet düzeyi günde ±2 saniye ya da ayda ±1 dakika oranıyla büyüleyiciydi. Hassasiyet hedefi için o dönemde mümkün olan tüm sınırları zorlayan Grand Seiko ekibi, ultra yüksek hassasiyetli modellerine “Grand Seiko Very Fine Adjusted” (Çok İyi Ayarlanmış Grand Seiko) ismini verdi. 61GS V.F.A. ve 45GS V.F.A. birer efsane oldu.

HİKAYE 3

HİKAYE

3
Grand Seiko quartz’ın gelişimi 

Grand Seiko’nun ilk quartz saati

1988'de ilk Grand Seiko quarz saat 95GS doğdu. Yıllık ±10 saniye hassasiyeti, sıradan quartz saatlerin performansının çok üstündeydi. Tüm Grand Seiko modellerinde olduğu gibi işin sırrı tüm bileşenleri şirket içinde üretebilme kapasitesindeydi. Kendi tesislerinde ve kendi imkânlarıyla geliştirdikleri kuvars kristallerini kullanan Grand Seiko ekibi, sıcaklığa, neme ve darbeye karşı dayanıklılıkta üstün performans gösteren osilatörleri seçerek en üst düzey hassasiyete sahip makineler üretmeyi başardı.

HİKAYE 4

HİKAYE

4
İdeal quartz saatin peşinde.

Grand Seiko quartz saatte mükemmele ulaşıyor

İlk Grand Seiko quartz saat sıra dışıydı ama bu Grand Seiko ekibinin daha ileri gitme ve "ideal" quartz saati üretme çabasını durdurmadı. 1993 yılında, ilk Grand Seiko quartz saatin üretilmesinden sadece beş yıl sonra, Kalibre 9F83'ün üretimi tamamlandı. Bu quartz saatte dört temel yenilik vardı: Backlash Auto-Adjust Mechanism, Twin Pulse Control System, Ani Tarih Değişikliği Mekanizması ve Super Sealed Cabin. Grand Seiko bir kol saatinde olması gerektiğini düşündüğü özellikleri, yani hassasiyet, güzellik, okunabilirlik, uzun ömürlülük ve kullanım rahatlığını bir araya getirmek istiyordu. Grand Seiko'nun ayrıntılara harcadığı büyük çaba bu saati quartz saatçiliğin zirvesine yerleştirdi.
9F QUARTZ MAKİNE HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

Geliştirme süreci devam etti. 1997 yılında Seiko, Grand Seiko quartz saatlerin sunduğu takma rahatlığı deneyimini daha da yükselten üstün bir kasa tasarımına sahip 9F6 serisini tanıttı.

2003 yılında manyetizmaya karşı direnci 40.000 A/m olan yeni quartz saat serisi doğdu. Bu seri gelişmiş bir dış tasarıma ve bilgisayar, cep telefonu ve diğer elektronik cihazlara yakın olduğunda bile yıllık ±10 saniye hassasiyetinin değişmemesini sağlayan yeni kaplama tekniklerine sahipti.

HİKAYE 5

HİKAYE

5
Yeni nesil mekanik saatler

Yeni standartlar belirlemek

1990'ların sonu, yeni nesil Grand Seiko mekanik saatler için doğru zamandı. Şirketin saat üretimi teknolojisi gelişmiş, zevkler değişmiş ve zaman geçmişti.

İlk başta mevcut mekanik makinelere yapılacak basit geliştirmelerin yeterli olacağı düşünülüyordu. Ancak "ideal" saat hedefi Grand Seiko ekibine daha çok çalışmaları gerektiğini hissettirdi. Makine tasarımcıları ilk planı iptal ederek geleneksel saatçiliğin her alanında yeni zorluklara sahip olan tamamen yeni bir tasarım için çalışmalara başladı. 1996'da 9S makine test edilmeye hazırdı.

9S mekanik makine

1990'da Grand Seiko makineleri, İsviçre'nin resmi kronometre test kurumu olan Contrôle Officiel Suisse des Chronomètres (COSC) tarafından hassasiyet testine tabi tutuldu. İlk dört prototipten üçü testi geçti ve kısa süre sonra üretimde olan 50 makine daha COSC testlerine tabi tutuldu ve hepsi kurumun standartlarını karşıladı.

Bu bir başarıydı ama bu başarı Grand Seiko ekibinin kendileri için belirledikleri standartları karşılıyor muydu? Ekip, o dönemin tüm standartlarından daha yüksek olan GS Standardı'nı oluşturdu. Bu standardı karşılamak daha çok pozisyonda, daha uzun sürelerde ve farklı sıcaklık seviyelerinde daha çok test gerektiriyordu. Bu, bugüne kadar her Grand Seiko mekanik saatin karşılaması gerektiği altın bir standart.

Hassasiyet "ideal" saatin yalnızca bir unsuru. İdeal bir saatte mümkün olduğunca yüksek bir güç rezervi olmalıdır. Çoğu saatin 40 saat güç rezervi sağladığı dönemde Grand Seiko standardını 50 saate çıkardı.

Daha uzun süreli güç rezervi ve daha yüksek bir hassasiyete ulaşmak için malzeme, tasarım, üretim teknikleri ve montajda yenilikler yapılması gerekiyordu. Yeni alaşımlar tasarlandı, yarı iletken üretiminde önceden kullanılan teknikler saatçilikte uygulandı, yeni tesisler üretildi ve hiçbir masraftan kaçınılmadı. 9S dünyanın en iyi mekanik kalibrelerinden biri oldu ve sürekli gelişim felsefesi sayesinde hala bu konumunu koruyor. 1998 yılında Kalibre 9S51 ve Kalibre 9S55 üretildi. 72 saat güç rezervli Kalibre 9S67 2006'da üretildi. Grand Seiko 9S yolculuğu günümüzde de devam ediyor.

HİKAYE 6

HİKAYE

6
Spring Drive’ın sahneye çıkışı

Sessiz devrim

1977 yılında genç bir mühendis, bir saat üreticisinin "gücü tükenmeyen" saat yapma hayalini gerçekleştirebileceğine dair olan inancını test etmeye karar verdi. Zemberekle çalışan ve dönemin elektronik saatlerinin zaten sağlayabildiği hassasiyet düzeyi olan günde bir saniye hassasiyete sahip olacak geleneksel bir saat yapmaya inancı ve cesareti vardı. İsmi Yoshikazu Akahane olan bu zeki mühendis ısrarcı ve azimli bir insandı. Bu onun yaklaşık yirmi yılını aldı, bu süreçte işler pek çok kez ters gitti, 600'den fazla prototip üretildi ama o ve ekibi en sonunda başarıya ulaştı. Bu iş için saatçilik sanatının her noktasında yeni teknolojiler gerekiyordu ve bunları birer birer, yıldan yıla ürettiler. 1999 yılında Spring Drive dünyaya geldi.

Gezegenler uzayda hareket ederken titrer mi, ya da gürültülü bir şekilde "tık tık" eder mi? Elbette hayır. Zaman hep akar ve sessizdir. Zamanın bu özelliklerini yansıtan Seiko Spring Drive, dünyaya zamanı doğanın kendisi gibi söyleyebilen tek saat olarak hedefine ulaşıyor.

Grand Seiko’nun ilk Spring Drive kalibresi: 9R65

2004 yılında Kalibre 9R65'in kullanıldığı ilk Grand Seiko Spring Drive üretildi. Geleneksel zemberekle elektronik regülatörü bir araya getiren Spring Drive, ikisinin avantajlarını birleştirdi; kullanıcının hareketlerinden güç sağlayan ama mekanik teknolojiyle sağlanabilecek hassasiyet düzeyinin çok üzerinde olan bir saat.

Grand Seiko'nun yüksek standartlarını karşılayabilmek için Spring Drive'ın yüksek hassasiyetten fazlasını sağlaması gerekiyordu ve geliştirme ekibi yüksek güç rezervi sağlamayı hedefledi. Hedefi 72 saate çıkardılar, böylece saat tüm hafta sonu bileğe takılmasa bile hassasiyetini koruyacaktı. Buradaki zorluk daha verimli bir otomatik kurma sistemi geliştirmekti. Grand Seiko ancak bu şekilde kusursuz ve kullanışlı bir saat ürettiğini iddia edebilirdi.

Bu hayal 28 yıl süren kapsamlı bir ar-ge sürecinin ardından gerçek oldu. Hem mekanik hem elektronik saatçilikte geliştirmeler yapılması gerekiyordu ve bu, Grand Seiko'nun mekanik ve quartz makineler için parça üretebilen, teknoloji ve zanaatkarlığı bir araya getiren gerçek bir manüfaktür olması sayesinde mümkün oldu. 
KALİBRE 9R65 HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

HİKAYE 7

HİKAYE

7
3 günlük güç rezervli mekanik saat

Kalibre 9S67 - 72 saatlik güç rezervine sahip mekanik saat

Grand Seiko'nun hedefi her zaman performansı sürekli geliştirmek oldu. Grand Seiko'nun bir sonraki hedefi, Cuma akşamı bilekten çıkarılsa bile Pazartesi günü hala çalışıyor olacak 72 saat güç rezervli bir saat geliştirmekti.

2006 yılında Kalibre 9S67 hazırdı. Kalibre 9S67 mekanik makine geleneksel tek tulumbalı mekanizmanın sınırlarını zorlayarak 3 gün güç rezervli otomatik mekanik saatler üretilmesini sağladı. Kalibre 9S55 gibi saatte 28.800 salınıma sahip olan Kalibre 9S67, 9S5 serisinde kullanılanla aynı çapta bir tulumbaya sahipti ama daha geniş ve 10 santimetre daha uzun bir zembereğe sahipti ve böylece 72 saat güç rezervi sağlıyordu.

HİKAYE 8

HİKAYE

8
Yüksek fonksiyonelliğe sahip yeni Spring Drive kalibreler

Spring Drive GMT

Uluslararası seyahat edenler için GMT fonksiyonu ve Spring Drive'ın hassasiyeti, zaman dilimi ayarlaması yapıldığında bile hassasiyet korunduğundan mükemmel bir kombinasyon. Spring Drive GMT 2005'te üretildi.
KALİBRE 9R66 HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

Dünyanın en hassas lüks kronografı

Kronografın saniye ibresinin akış hareketi sayesinde Spring Drive Kronograf geçen zamanı tam olarak ölçüyor ve hassasiyetinden hiçbir şekilde ödün vermiyor. Butonun kusursuz çalışmasını sağlayan kolon çarkı ve dikey kavrama sistemleriyle Spring Drive Kronograf günde bir saniye hassasiyetle 12 saate kadar zaman tutabiliyor.
KALİBRE 9R86 HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

HİKAYE 9

HİKAYE

9
9S gelişmeye devam ediyor.

Evring geçiren Hi-Beat

Bir 10 beat kalibre saniyede on kez salınım yapar, bu sıradan mekanik makinelere kıyasla önemli derecede yüksek bir orandır. Daha yüksek salınım oranı bir saati darbeye daha dayanıklı yapıp daha yüksek bir hassasiyet düzeyine ulaştırırken zemberekten daha çok güç harcar ve diğer bileşenlerin daha yüksek dayanıklılığa sahip olması gerekir. Grand Seiko zemberekleri yarım yüzyıldır şirket bünyesinde üretiliyor. Tüm bu tecrübelerden faydalanarak 9S'nin zembereği için 55 saat güç rezervi sağlayabilecek ve bunu nesiller boyu yapabilecek yeni bir alaşım geliştirildi.
KALİBRE 9S85 HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

GMT fonksiyonlu Mekanik Hi-beat 36000

Grand Seiko, Kalibre 9S85'in üretilmesinden sadece beş yıl sonra GMT fonksiyonu (24 saat gösterme fonksiyonu) ekleyerek Kalibre 9S86'yı tamamladı.

Tepe bir kademe kaldırıldığında saniye ibresi durdurulmadan akrep ayarlanabiliyor, böylece Hi-Beat 36000'in sağladığı yüksek hassasiyetli zaman ölçümü korunuyor.
Bu saat Grand Seiko'nun yüksek hassasiyet idealinin vücut bulmuş hali. Hem temel zaman gösterimi hem de GMT fonksiyonunda benzersiz hassasiyet sağlıyor.
KALİBRE 9S86 HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

Kalibre 9S65, mekanik mükemmellikte yeni bir seviye.

Kalibre 9S55, 8 beat makine ve 9S85'te kullanılan MEMS teknolojisi ile üretilen yüksek hassasiyete sahip parçalarla güçlendirilerek 9S65'e dönüştürüldü
Kalibre 9S65'i üretmek için yeni bileşenler ve malzemeler bir araya getirilerek güç rezervi 72 saate yükseltildi.

Gelişmiş teknoloji ve zanaatın bir araya gelmesiyle üretilen makine, Grand Seiko saatlerin çoğunda uzun süredir test edilmiş ve onaylanmış makine olarak günümüzde bile kullanılıyor.
KALİBRE 9S65 HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

HİKAYE 10

HİKAYE

10
Bilinmeyenin peşinde

Grand Seiko’nun ilk seramik saati

2016 yılında Seiko tamamen seramikten yapılan ilk kasasını üretti ve yeni bir koleksiyon ortaya çıkardı. Bu koleksiyon Grand Seiko'nun farklı bir yönüne ışık tutuyor ve Grand Seiko'nun hassasiyet, uzun ömürlülük, okunabilirlik ve güzellik değerlerinin diğer saatlerde olduğu gibi spor saatte de kusursuz olduğunu gösteriyor.

8 günlük Kalibre 9R01

Spring Drive 8 günlük güç rezervi 2016'da üretildi ve tam sekiz gün çalışma kapasitesine sahip.

Bu, dünyaca ünlü saatçilerin, şirketin en ünlü lüks saatlerinin üretildiği yerde, Japonya'nın merkezindeki Shiojiri'de yer alan Micro Artist Studio'da ürettiği ilk Grand Seiko saat.

Normalde Spring Drive'da sadece bir tulumba kullanılır. Ama Kalibre 9R01, 8 gün yani normalin 2,5 katı daha fazla güç rezervi sağlayan, birbirine eklenmiş üç tulumbaya sahip.

Saatin kasası platinden üretiliyor. Grand Seiko'nun özel Zaratsu cilalama tekniği bu malzeme için özel olarak uyarlandı ve Grand Seiko'nun kendini belli eden pürüzsüz yüzeyleri ve keskin kenarları bu modele başarılı bir şekilde yansıtıldı.

Kalibre 9R01 Grand Seiko'nun devam eden yenilikçiliğinde yeni bir sayfa açıyor. Grand Seiko asla değişmeyecek olan değerlerine her zaman sadık kalırken yeni tasarım yolları keşfedecek ve saatçilik için yeni olanaklar üretecek.
KALİBRE 9R01 HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

STORY

11
Scaling new heights of watchmaking excellence

Grand Seiko has always been distinct in its design, character, presentation and, more recently, its calibers. In order to further reinforce its unique appeal and to reach out to a wider audience, in 2017 Grand Seiko took another step forward and became an entirely separate brand. On all its creations from 2017 onwards, the Grand Seiko logo has been at the twelve o'clock position, rather than at six. This change symbolized Grand Seiko’s aim to set its own, fully independent course and to seek to scale new heights in watchmaking excellence in the years to come.

Story 12

STORY

12
60 years after the birth of Grand Seiko, a new cycle begins.

The number 60 has great resonance in the watch industry as it is one of the fundamental numbers in horology but, in Japan, it has another and even more important significance. When a person reaches 60, he or she has gone full circle through the traditional zodiac cycle and has arrived back at the beginning. So a 60th anniversary is much more than a moment to reflect on past achievements. It is a moment of new energy and re-birth. In 2020, Grand Seiko embarked on the its second sixty year cycle. A new era begins.

This new era opened with the release of two important and highly innovative new movements. Created in the Grand Seiko Studio Shizukuishi, Caliber 9SA5 is a new 10-beat movement that delivers both high precision and a long power reserve. Three key innovations are at its heart, a Grand Seiko Free-sprung Balance, an overcoil and a Dual Impulse Escapement. As well as having its own intrinsic advantages in enhanced functionality, Caliber 9SA5 is also a caliber that was designed to open up new design horizons in the years ahead.  The second movement, Spring Drive Caliber 9RA5, was created in the Shinshu Watch Studio in Shiojiri. This movement was also entirely new and took Spring Drive into a new age of opportunity with enhanced accuracy and an extended power reserve. Like Caliber 9SA5, it, too, is slimmer and is finished with exquisite refinement.

STORY

13
Attempting to achieve a high level of precision through a mechanism of unprecedented complexity

Announcement of the T0 Constant-force Tourbillon, a first-of-its-kind concept movement for a mechanical timepiece.

In the 1960s, Seiko dominated the top positions of the mechanical timepiece division of the Swiss observatory chronometry trials, which applied the most exacting standards in the world. Within this environment, Grand Seiko advanced its technologies and continuously pursued even greater mechanical precision. In 1998, Grand Seiko created the range of 9S calibers upon which its mechanical watchmaking future would be built. Then, in 2020, the company completed work on a movement that was unlike anything else in the world: the T0 Constant-force Tourbillon.

This work incorporated a combination of a tourbillon(*1) and constant-force(*2) mechanism by using techniques that had never before been applied, achieving the highest level of timekeeping precision in the history of Seiko mechanical watchmaking. The T0 pursues even greater accuracy, with one of its main features being a ticking sound comparable to the sixteenth note in music. Having a goal of extreme levels of accuracy, the T0 features not only a beautiful appearance but a sophisticated aural aesthetic.

Unprecedented in the history of mechanical watchmaking, this complex mechanism with a constant-force device and a tourbillon on the same axis is the embodiment of Grand Seiko’s efforts to continue striving for the pinnacle of what is possible in mechanical timepieces.

(*1) Tourbillon
A mechanism that rotates the balance wheel and surrounding parts at a fixed speed, which eliminates errors in precision that arise due to the impact of gravity.

(*2) Constant-force
A mechanism that delivers a fixed amount of energy to the balance wheel, which regulates the precision of a mechanical timepiece, regardless of how much the mainspring has been wound (that is, the level of torque in the mainspring).

Story 14

HİKAYE

14
Grand Seiko İçin Yeni Bir Adım
Grand Seiko'nun ilk mekanik kronograf makinesi Tentagraph'ın satışa sunulması

2023 yılında Grand Seiko, saniyede 10 vuruşla zaman işleyişi hassasiyetine sahip ve üç günlük güç rezerviyle (yaklaşık 72 saat) çalışan otomatik kurmalı bir kronografı satışa sundu. Grand Seiko bu teknolojiye Tentagraph adını verdi ve markanın ilk mekanik kronograf makinesi olan Kalibre 9SC5'in geliştirilmesiyle birlikte Grand Seiko, tarih kitaplarına geçecek bir adım daha attı.

Tentagraph, Çift Etkili Eşapman makinesini ve çift tulumbalı (çift zemberekli) mekanizmayı barındırır. Bu teknolojiler bir araya getirildiğinde, kronograf saniyede 10 vuruş hızında çalışırken bile yaklaşık 72 saatlik uzun bir güç rezervine ulaşıyor. Kronograf mekanizması, yüksek hassasiyet ve üstün enerji verimliliği sunan inovatif makineyle birlikte çalışabilirlik, dayanıklılık ve doğru ölçüm sağlayacak şekilde tasarlanmıştır.